24.02.2022, 5 rano: Świadectwa wojny

Projekt badawczo-dokumentacyjny

---

Jako historycy i badacze społeczni chcemy skupić się na rejestracji ludzkiego wymiaru tego, co się dzieje. Sytuacja na Ukrainie zmienia się bardzo szybko, ważnym zadaniem jest więc uchwycenie tej zmiany i dokumentowanie subiektywnego doświadczenia jej aktorów. Dodatkowym wymiarem jest dokumentowanie zbrodni popełnianych przez stronę rosyjską. Naszym obowiązkiem jest utrwalenie dla potomności – dla historyków, dla polskiego i ukraińskiego społeczeńtwa, ale również dla każdego Europejczyka – doświadczenia ucieczki, oporu i pomocy na ogromną skalę, będących następstwem rosyjskiej inwazji. Mamy też obowiązek oddać głos bezpośrednio tym, którzy tego wszystkiego doświadczyli i sprawić, by ich głos był słyszalny.

Dbamy o to, by nagrywane relacje powstawały z poszanowaniem praw i godności osób nagrywanych, ale także by zostały należycie zabezpieczone, co umożliwi ich późniejsze wykorzystanie przez badaczy, w działaniach edukacyjnych, kulturalnych i artystycznych. Zebrane relacje zostaną zarchiwizowane na zasadach określonych przez samych rozmówców i będą dostępne wyłącznie dla zarejestrowanych użytkowników poszczególnych archiwów. Więcej informacji o kwestiach etycznych, metodologii i archiwizacji materiału znaleźć można w zakładce “Metodologia i etyka”.

Na Ukrainie wywiady dotyczą przede wszystkim doświadczenia życia w kraju będącym w stanie wojny oraz wewnętrznego uchodźstwa i organizacji pomocy. W Polsce skupiamy się na tym, co przeżyli i przeżywają uchodźcy, którzy trafili do naszego kraju. Staramy się zrekonstruować sytuację bezpośrednio przed wybuchem wojny, czas tuż po wkroczeniu wojsk rosyjskich, podejmowanie decyzji o opuszczeniu kraju, podróż, proces przekroczenia granicy oraz pierwszy okres po przybyciu do Polski. Pytamy również o to, jak przebiegała adaptacja do nowych warunków życia, w tym poszukiwanie pracy, mieszkania, placówek edukacyjnych i opiekuńczych dla dzieci, jak wyglądają kontakty uchodźców z bliskimi pozostałymi na Ukrainie, a także jak układają się ich relacje z Polakami.

W naszym projekcie staramy się uchwycić różne rodzaje uchodźczego doświadczenia. Z niemal 6 mln Ukraińców, którzy wjechali do naszego kraju od początku wojny, znaczna część udała się dalej, do innych krajów europejskich, zaś niektórzy zdecydowali się wrócić na Ukrainę. Uchodźcy docierali do Polski bezpośrednio z Ukrainy, ale również przez Rumunię i Słowację. Uchodźcy reprezentują również różne grupy społeczne i środowiska, choć ze względu na zakaz opuszczania kraju przez mężczyzn wieku poborowym przeważają wśród nich kobiety z dziećmi. Nasz projekt służy również lepszemu poznaniu sytuacji tej zróżnicowanej wewnętrznie grupy.

Integralną częścią projektu jest inicjowanie refleksji nad etyką i metodologią projektów dokumentacyjnych, badawczych i archiwizacyjnych o charakterze interwencyjnym. Organizujemy seminaria i spotkania otwarte dla zainteresowanych osób spoza zespołu i szukamy sposobów współpracy z innymi projektami o podobnym charakterze, również poza Polską.

Metodologia i etyka

---

Wywiady w projekcie nagrywane są według starannie przygotowanego kwestionariusza, wypracowanego wspólnie przez przedstawicieli wszystkich instytucji realizujących projekt. Relacje kładą nacisk na rekonstrukcję faktografii i zmieniające się realia życia codziennego, nie na emocje, co ma przeciwdziałać wtórnej traumatyzacji rozmówców. Kwestionariusz przygotowany został we współpracy z psychologami i psychoterapeutami.

Naszym najważniejszym założeniem metodologicznym jest minimalizacja szkód i zapewnienie maksymalnego komfortu i bezpieczeństwa zarówno osobom nagrywanym, jak i nagrywającym. Rozmawiamy wyłącznie z osobami pełnoletnimi, które znajdują się w bezpiecznym miejscu, mają zapewnione mieszkanie i zaspokojone podstawowe potrzeby bytowe, zaś w Polsce są co najmniej od czterech tygodni. W projekcie biorą udział tylko osoby, które są przekonane do podzielenia się z nami swoim doświadczeniem. Rozmowy nagrywane są w języku wybranym przez rozmówcę (rosyjski lub ukraiński). To rozmówca decyduje o tym, na które pytania udzieli odpowiedzi (otrzymuje je wcześniej do wglądu), a także na jakich zasadach jego nagranie będzie archiwizowane i udostępniane. Dotyczy to w szczególności kwestii anonimizacji. Na każdym etapie projektu możliwa jest rezygnacja z uczestnictwa w nim i wycofanie zgody na wykorzystywanie i udostępnianie relacji.

Wywiady nagrywane są wyłącznie przez doświadczonych badaczy z biegłą znajomością języka ukraińskiego lub rosyjskiego. Nagrywający przeszli szczegółowe szkolenie w zakresie metodologii nagrywania relacji według wypracowanego w projekcie kwestionariusza oraz uczestniczą w regularnych spotkaniach superwizyjnych, w tym z udziałem psychoterapeuty. Zespół projektu uczestniczy w seminariach metodologicznych, poświęconych pracy z osobami traumatyzowanymi, podczas których omawiane są badania dotyczące np. wojny na Bałkanach czy też katastrof naturalnych.

Przygotowaliśmy wytyczne dla projektów dokumentujących doświadczenie wojenne i uchodźcze po inwazji Rosji na Ukrainę – pobierz plik: Wytyczne.

Wywiady nagrywane w Polsce archiwizowane będą w Archiwum Danych Jakościowych przy IFiS PAN, zaś ich kopia trafi do Center of Contemporary and Digital History na Uniwersytecie w Luksemburgu. Gdy transfer danych osobowych na Ukrainę będzie już oceniany jako bezpieczny, wszystkie materiały zostaną również przekazane inicjatorowi projektu, czyli Centrum Historii Miejskiej we Lwowie. Wywiady archiwizowane w ADJ podlegać będą standardowym procedurom archiwizacyjnym stosowanym w tym archiwum. Dostęp do pozyskanego materiału możliwy będzie wyłącznie dla zarejestrowanych użytkowników, po przesłaniu pisemnego zobowiązania do przestrzegania zasad korzystania z materiału i zgodzie administratora zbioru, w zakresie uzgodnionym z uczestnikami wywiadów.

Projekt uzyskał rekomendację etyczną Polskiego Towarzystwa Historii Mówionej, a także został pozytywnie zaopiniowany przez Komisję ds. Etyki w IFiS PAN oraz Ethical Revew Panel na Uniwersytecie w Luksemburgu.

Rada i komitet naukowy

---

W realizacji projektu wspierają nas Rada Naukowa i Komitet Doradczy. W skład Komitetu Doradczego wchodzą naukowcy z doświadczeniem w prowadzeniu badań o tematyce korespondującej z problematyką naszego projektu oraz eksperci spoza sfery akademickiej. Służą nam rada i wsparciem podczas wszystkich etapów realizacji projektu. Do Rady Naukowej zaprosiliśmy wybitnych przedstawicieli świata nauki, którzy przez swój autorytet są ambasadorami naszego projektu

---